Καλά, ανόητος είσαι;

Είναι απίστευτη η ευκολία με την οποία σπεύδουμε να χαρακτηρίσουμε ανόητο έναν άνθρωπο. Όμως αν κάποιος μας έλεγε ότι ο κόσμος μας δεν χωρίζεται σε χαζούς και έξυπνους, αλλά σε ανθρώπους που τυγχάνει να έχουν μεταξύ τους διαφορετικά είδη ευφυΐας; Τότε, ίσως, αναθεωρούσαμε...

Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε μια ξανθιά πλούσια κληρονόμος ξενοδοχείων, που είχε όνομα ευρωπαϊκής πόλης και που όλος ο κόσμος "ηλίθια" την ανέβαζε, "ηλίθια" την κατέβαζε. Μόνο που εκείνη, κατάφερε πολύ "έξυπνα" να επεκτείνει την αυτοκρατορία της και να πολλαπλασιάσει την ήδη αμύθητη περιουσία της. Δεν είναι παραμύθι, την ξέρετε αυτή την ιστορία. Μήπως λοιπόν αυτή η δεσποινίδα δεν είναι και τόσο ηλίθια όσο νομίζουμε; Συμφωνώ ότι ίσως να μη μπορεί να βάλει 5 λέξεις στη σωστή σειρά ή να μην ξέρει προπαίδεια, αλλά στα επιχειρηματικά της έχει επιδείξει μια αδιαμφισβήτητη ευφυΐα. Τι θέλει να πει αυτό το... ηλίθιο παράδειγμα; Ότι δεν υπάρχει ένα και μοναδικό είδος νοημοσύνης, ότι η εξυπνάδα δεν είναι θείο δώρο με το οποίο "ραντίστηκαν" μερικοί άνθρωποι την ώρα που άλλοι... κρατούσαν ομπρέλα. Αντιθέτως, υπάρχουν πολλές διαφορετικές κατηγορίες ευφυΐας, και όλοι, μα όλοι μας, έχουμε κάποιες από αυτές περισσότερο αναπτυγμένες και κάποιες άλλες σε ατροφική κατάσταση. Έτσι λειτουργούν τα πράγματα μέσα σε όλους τους εγκεφάλους, από τον εγκέφαλο του Αϊνστάιν μέχρι εκείνον της πλούσιας κληρονόμου. Αυτή είναι η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης.

Δεν είναι μία, δεν είναι δύο...

      Η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης δεν είναι καινούρια, καθώς μετράει σχεδόν 30 χρόνια αναγνώρισης από την επιστημονική κοινότητα. Φαντάζομαι όμως ότι αν ο εμπνευστής της, Χάουαρντ Γκάντνερ, Αμερικανός καθηγητής ψυχολογίας του Χάρβαρντ, είπε το 1983: "Κύριοι, ξεχάστε όσα ξέρετε, δεν υπάρχει ένα είδος νοημοσύνης, αλλά εφτά", όλοι θα τον κοίταξαν σαν να είχε κατέβει από τον Άρη.

• Γλωσσική/λεκτική νοημοσύνη: Η ικανότητα να μπορείς να εκφράσεις αυτά που σκέφτεσαι με λέξεις, να διατυπώνεις επιχειρήματα, να έχεις προφορικό και γραπτό ειρμό. Αυτό το είδος νοημοσύνης υπερισχύει συνήθως σε συγγραφείς, δημοσιογράφους, συντάκτες, δικηγόρους.
• Μαθηματική/λογική νοημοσύνη: Φαίνεται ότι είσαι δυνατός σε αυτό το είδος όταν τα πας ιδιαίτερα καλά με τους αριθμούς, μαθηματικά προβλήματα, αλγόριθμους κ.λ.π., όταν βρίσκεις λύσεις εκεί που οι άλλοι σπαζοκεφαλιάζουν. Είναι το είδος νοημοσύνης που κατακλύζει φυσικούς, μαθηματικούς και άλλους επιστήμονες.
• Μουσική νοημοσύνη: Δεν χρειάζεται να είσαι ο Μπετόβεν και να γράφεις μουσική ακόμα και κουφός, για να πεις ότι είσαι μουσικά ευφυής. Αρκεί να μπορείς άνετα να καταλαβαίνεις τη μουσική και τις νότες, να παίζεις ή να συνθέτεις.
• Σωματική/κιναισθητική νοημοσύνη: Η ικανότητα να διαχειρίζεσαι το σώμα σου με ακρίβεια κινήσεων - το είδος αυτό το συναντάμε κυρίως σε αθλητές και χορευτές.
• Χωρική νοημοσύνη: Αν προσανατολίζεσαι εύκολα, αν αντιλαμβάνεσαι το χώρο γύρω σου, τα αντικείμενα και τις διαστάσεις τους, τότε η νοημοσύνη αυτή είναι το φόρτε σου. Την έχουν σε μεγάλο βαθμό κατασκευαστές, αρχιτέκτονες, designers, πιλότοι, ναυτικοί.
• Διαπροσωπική νοημοσύνη: Το να αντιλαμβάνεσαι τις ανάγκες των άλλων, να "διαβάζεις" τους χαρακτήρες και να προσαρμόζεσαι, να μπορείς να αλληλεπιδράς με επιτυχία σε ένα σύνολο, να κοινωνικοποιείσαι εύκολα.
• Ενδοπροσωπική νοημοσύνη: Να μπορείς να αναγνωρίζεις και να κοντρολάρεις τα συναισθήματά σου, να έχεις επίγνωση των ικανοτήτων σου, τον φόβων και των επιθυμιών σου και να μπορείς να τα διαχειριστείς προς όφελός σου.

Ένα μυαλό που νιώθει

"Μην σκέφτεσαι, άκου μόνο την καρδιά σου". Αυτό το κλισέ που ακούμε συχνά σε τραγούδια και σε αμερικανικές ταινίες, φαίνεται πως δεν ισχύει επιστημονικά. Τουλάχιστον όχι από τότε που δύο είδη νοημοσύνης, η ενδοπροσωπική και η διαπροσωπική, συνέθεσαν αυτό που ονομάζεται σήμερα... συναισθηματική νοημοσύνη. Σίγουρα έχετε ακούσει τον όρο και έχετε νιώσει τον ντόρο. Ο Ντάνιελ Γκόλμαν, ο σημερινός γκουρού του Emotional Intelligence, τεκμηρίωσε όπως κανείς ότι πρέπει να καταργήσουμε την αποκλειστικότητα της ψυχρής λογικής των αριθμών και των δεικτών νοημοσύνης. Οι συναισθηματικές δεξιότητες, το να μπορείς δηλαδή να κατανοείς και να χρησιμοποιείς τα συναισθήματα σαν δύναμη επιρροής τόσο του εαυτού σου όσο και των άλλων, φαίνεται πως είναι ένα είδος ευφυΐας πολύ πιο σημαντικό -και σπάνιο να προσθέσω εγώ- από οποιαδήποτε μαθηματική διάνοια.

Και η λίστα μεγαλώνει

Από τότε που ο Γκάρντερ και ο Γκόλμαν καταπιάστηκαν με τις νοημοσύνες μας, μας έκαναν να νιώθουμε πολύ... βλάκες που μέχρι πρότινος απορρίπταμε σαν χαζό κάθε άνθρωπο που δεν μοιραζόταν το ίδιο είδος νοημοσύνης με εμάς. Κανείς δεν μπορεί να είναι έξυπνος σε όλα. Η απόλυτη ευφυΐα δεν υπάρχει. Ακόμα και ο Αϊνστάιν, πρέπει να υπήρχαν στιγμές που ένιωθε... μπούφος μπροστά σε προβλήματα που δεν είχαν να κάνουν με τη φυσική ή τα μαθηματικά. Οι μεγαλύτερες διάνοιες στην Ιστορία φαίνεται μάλιστα ότι υστερούσαν υπερβολικά στην ενδοπροσωπική νοημοσύνη. Πολλοί δεν  μπορούσαν να διαχειριστούν την "κλίση" τους, ήταν καταστροφικοί, απομονωμένοι από τον κόσμο. Κι όμως, τους θεωρούσαμε υποδείγματα εξυπνάδας. Τα τελευταία χρόνια μετά το βιβλίο του Γκάρντνερ "Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences", φαίνεται πως η λίστα με τα είδη νοημοσύνης μεγαλώνει κι άλλο. Ο Γκάρντνερ υπολογίζει ότι υπάρχει και η νατουραλιστική νοημοσύνη: το να σκέφτεσαι κριτικά απέναντι στο περιβάλλον, τις ανάγκες του, και τις φθορές που προκαλείς εσύ σε αυτό με τις καθημερινές σου συνήθειες. Κάτι μου λέει ότι τα επόμενα χρόνια θα ακούσουμε πολλά γι' αυτό (έχει κυκλοφορήσει μάλιστα και ένα βιβλίο με τίτλο "Οικολογική Νοημοσύνη", από τον Ντάνιελ Γκόλμαν, τον άλλον υποστηρικτή αυτής της επαναστατικής θεωρίας). Εκτός αυτών, ακόμα δύο είδη ευφυΐας συζητιούνται σήμερα, αν και δεν έχουν συμπεριληφθεί στη λίστα ακόμα: η υπαρξιακή και η πνευματική.

Μήπως, λοιπόν, το να βλέπουμε "ηλίθιους" παντού γύρω μας είναι μια μορφή ρατσισμού προς το διαφορετικό; Μήπως πρέπει να σκεφτούμε ότι η ασυνεννοησία μεταξύ μας δεν οφείλεται στο ότι κάποιοι είναι εξυπνότεροι; Και μήπως τελικά δεν έχει τόση σημασία το IQ αλλά το I CAN;